ស្វែងយល់អំពីទម្រង់គ្រប់គ្រងរដ្ឋ/តើរដ្ឋមានប៉ុន្មានប្រភេទ? អ្វីខ្លះ? និងគ្រប់គ្រងយ៉ាងដូចម្ដេច?

សេចក្ដីផ្ដើម៖

នាពេលបច្ចុប្បន្ននៅលើពិភពលោកការគ្រប់គ្រងដឹកនាំប្រទេសនីមួយៗ សុទ្ធតែមាន លក្ខណៈខុសគ្នាៗដោយពឹងផ្អែកលើគោលនយោបាយរបស់ប្រទេសរៀងៗខ្លួន។ ជាក់ស្ដែង នៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ជាប្រទេសដែលប្រកាន់យកលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យសេរីពហុបក្ស។ ក្នុងការដឹកនាំប្រទេសត្រូវមានការជ្រើសតាំងអ្នកដឹកនាំប្រទេសដោយការបោះឆ្នោតជាសេរីដែល ប្រជាពលរដ្ឋជាអ្នកបោះឆ្នោតអោយដឹកនាំប្រទេសអោយមានការអភិវឌ្ឍន៏ និងរីកចំរើនលើ គ្រប់វិស័យ។ ម្យ៉ាងវិញទៀតប្រទេសកម្ពុជាដឹកនាំដោយនាយករដ្ឋមន្ត្រីដោយក្រោមការគ្រប់ គ្រងរបស់ព្រះមហាក្សត្រដែលជាប្រមុខរដ្ឋ។ ជាទូទៅប្រទេសកម្ពុជាជារដ្ឋដែលប្រកាន់យកអំណាច និងការអនុវត្តន៏តាមទ្រឹស្ដីរបស់លោក ម៉ុងតេស ហ្សឹដែលបែងចែកអំណាច៣ធំៗគឺ៖

- អំណាចនីតិបញ្ញត្តិ

- អំណាចនីតិប្រតិបត្តិ

- អំណាចតុលាការ

អំណាចនីមួយៗត្រូវបានបែងចែកដាច់ដោយឡែកពីគ្នា។អំណាចនីតិបញ្ញត្តិដឹកនាំដោយសភា អំណាចនីតិប្រតិបត្តិដឹកនាំដោយរដ្ឋាភិបាល និងអំណាចតុលាការដឹកនាំដោយសាលាជំរៈក្ដីនានា ហើយអំណាចទាំងបីនេះអនុវត្តការងាររបស់ខ្លួនដោយឯករាជ្យពីគ្នា។

១, រដ្ឋទោល

រដ្ឋទោល គឺជារដ្ឋដែលគ្មានរដ្ឋណាមួយចំណុះអោយខ្លួន ហើយខ្លួនក៏គ្មាននៅជាចំណុះអោយរដ្ឋណាមួយដែរ ពោលគឺអំណាចគ្រប់គ្រងរដ្ឋប្រកបដោយអធិបតេយ្យ និងឯករាជ្យ។

នៅក្នុងរដ្ឋទោលគ្រប់ប្រជាពលរដ្ឋទាំងអស់ គឺស្ថិតនៅក្រោមរដ្ឋតែមួយ និងក្រោមអំណាចតែមួយដូចគ្នា មានន័យថា សភាតែមួយតាក់តែងច្បាប់សម្រាប់ប្រជាពលរដ្ឋដែលនៅក្នងរដ្ឋនោះ ហើយប្រជាពលរដ្ឋទាំងនោះគឺស្ថិតនៅក្រោមអំណាចរដ្ឋាភិបាលតែមួយ។ ប្រព័ន្ធច្បាប់ តុលាការតែមួយដូចគ្នាសុទ្ធសាធសម្រាប់ទីណា ដែលប្រជាពលរដ្ឋរស់នៅ។

រដ្ឋទោលត្រូវបានបង្កើតឡើងទៅតាមទម្រង់ជាច្រើន ដែលគេទទួលស្គាល់រដ្ឋទាំងនោះ។ ប្រទេសបារាំង អាល់ហ្សេរី ចិន ជប៉ុន ថៃ និងកម្ពុជា ជាដើម សុទ្ធតែជារដ្ឋទោល។ ជាមួយគ្នានេះ ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ដែលរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ថ្ងៃទី​ ២៤ កញ្ញា ឆ្នាំ១៩៩៣ បានកំណត់ក្នុងមាត្រា៣ថា ”ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជាជារដ្ឋដែលមិនអាចបំបែកបាន” ។ ជាមួយគ្នានេះមាត្រា១៤៥ថ្មី នៃរដ្ឋ ធម្មនុញ្ញបន្ថែមថា “ទឹកដីនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជាចែកជាខេត្ត និងក្រុង។ ខេត្តចែកជាស្រុក ស្រុកចែកជាឃុំ។ ក្រុងចែកជាខណ្ឌ ខណ្ឌចែកជាសង្កាត់” នេះបានបង្ហាញអោយឃើញថាព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ជារដ្ឋទោល។

ជាទូទៅរដ្ឋទោល គេឃើញមានការបែងចែកជាដែនដី។ វាមានចំណងរវាងប្រជាជន និងអំណាច កណ្តាល។ ក្នុងការអនុវត្តមានការចាំបាច់ដោយចាប់ផ្តើមពីចំណែកដែនដី និងប្រជាជនដើម្បី អោយមានទំនាក់ទំនងការគ្រប់គ្រងប្រជាជនទាំងនោះ។ ការបែងចែកនេះ គឺជាលទ្ធផលនៃ វិសហមជ្ឈការ ឬ វិមជ្ឈការ។

ជាក់ស្តែងព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជាជាដើម ដែលគេសង្កេតឃើញមានឯកភាពក្នុងការគ្រប់គ្រង ក៏ដូចជាការគ្រប់គ្រងបែបផ្សេងៗទៀតដែរ ដែលគេហៅថា មជ្ឈការ ។ ប៉ុន្តែគេសង្កេតឃើញ ផងដែរអំពីបែបបទមួយចំនួនដែលផ្តល់អំណាចទៅដល់ដែនដី ដែលគេហៅថា វិសហមជ្ឈការ ។

១.១-វិសហមជ្ឈការ

នៅក្នុងប្រព័ន្ធវិសហមជ្ឈការ គេច្រើនធ្វើការចែករំលែកអំណាចខ្លះ ទៅអោយភ្នាក់ងាររដ្ឋ ដែលនៅផ្ទាល់នៅនឹងកន្លែងជាមួយប្រជាពលដ្ឋ។ នេះជាវិធានការមួយដែលធ្វើអោយរដ្ឋបាននៅ កៀកបង្កើយជាមួយប្រជាពលរដ្ឋ ប៉ុន្តែតំណាង ឬភ្នាក់ងាររដ្ឋជាអ្នកធ្វើសេចក្តីសំរេចដដែល។

វិសហមជ្ឈការមានគោលដៅបន្ថយនូវគុណវិបត្តិរបស់របបមជ្ឈការ ដែលពីមុនអំណាច ទាំងអស់ត្រូវស្ថិតក្រោមកណ្តាប់ដៃរបស់អំណាចកណ្តាលតែម្នាក់ឯង ការបែងចែកនេះដោយសារអំណាចកណ្ដាលមានការងារច្រើនពេកពុំអាចបំពេញអស់អោយទាន់ពេលកំណត់។ អ្នកតំណាងអំណាចកណ្តាលមិនមែនត្រឹមតែជាអ្នកអនុវត្តរាល់សេចក្តីសម្រេច របស់អំណាច កណ្តាលប៉ុណ្ណោះទេ ថែមទាំងជាអ្នកសម្រេចកិច្ចការក្នុងនាមអំណាចកណ្តាល និងជាអ្នកកាន់ អំណាចសម្រេចថែមទៀត។ ការបែងចែកអំណាចកណ្តាលនេះ មិនមែនមានន័យថាប្រគល់សិទ្ធិ អោយសម្រេចធ្វើដោយស្វ័យភាពទេ ផ្ទុយទៅវិញគឺជាការប្រគល់សិទ្ធិអោយសម្រេចក្នុងនាមរដ្ឋ ដោយមានលក្ខណខណ្ឌយ៉ាងច្បាស់លាស់ ជាលាយលក្ខណ៍អក្សរកំណត់ព្រំដែននៃសិទ្ធិនោះ និងស្ថិតក្រោមការត្រួតពិនិត្យតាមឋានានុក្រមដ៏ម៉ត់ចត់ថែមទៀតផង។

១.១.១-សេវាវិសហមជ្ឈការ

សេវាវិសហមជ្ឈការ គឺជាសេវារបស់រដ្ឋបាលកណ្តាល ដែលបានផ្ទេរសិទ្ធិអនុវត្តមួយចំនួន ទៅអោយមណ្ឌលរដ្ឋបាលដែនដីដែលនៅជិតបំផុតនៃប្រជាពលរដ្ឋ ដើម្បីអោយមានប្រសិទ្ធភាព ការគ្រប់គ្រង រក្សាសណ្តាប់ធ្នាប់ សន្តិសុខសាធារណៈ ការការពារសិទ្ធិសេរីភាពរបស់ប្រជារាស្ត្រ លើកតំកើងកំរិតជីវភាពរស់នៅរបស់ប្រជាពលរដ្ឋ។ សេវាទាំងនោះមានដូចជា៖

-ធ្វើបញ្ជីប្រជាពលរដ្ឋដែលមានសិទ្ធិបោះឆ្នោត

-ត្រួតពិនិត្យ និងផ្តល់អត្តសញ្ញាណប័ណ្ណពលរដ្ឋ និងជនបរទេសនៅក្នុងដែនដីរបស់ខ្លួន

-រៀបចំគំរោងថវិការជាតិ និងថវិការខេត្ត រាជធានីបើមាន

-ត្រួតពិនិត្យការទាពន្ធអាករសព្វសារពើនៅខេត្ត រាជធានី

-គ្រប់គ្រងប្រើប្រាស់ចលនទ្រព្យ និងអចលនទ្រព្យរបស់ខេត្ត ក្រុង

-ផ្តល់កម្មសិទ្ធិលើដីធ្លី ដល់ប្រជាពលរដ្ឋ

-រក្សាផ្លូវគមនាគម៍ ផ្លូវទឹក ផ្លូវគោក ក្នុងដែនដីរបស់ខ្លួនដែលជាបន្ទុក

-លើកវិធានការចាំបាច់ ក្នុងបំណងទប់ស្កាត់គ្រោះមហន្តរាយនានា

-គ្រប់គ្រង និងចាត់ចែងការងារ នគរូបនីយកម្ម និងសំណង។

១.១.២-មណ្ឌលរដ្ឋបាល

ដើម្បីគ្រប់គ្រងទឹកដីនៃប្រទេសកម្ពុជាឱ្យគ្រប់ទីកន្លែង រដ្ឋត្រូវបែងចែកទឹកដីជាមណ្ឌលរដ្ឋបាល គឺត្រូវ រៀបចំព្រំប្រទល់ដែនដី សំរាប់ឱ្យរដ្ឋការប្រតិបត្តិការងាររបស់ខ្លួន បានយ៉ាងជាក់ស្តែង ។ មណ្ឌលរដ្ឋបាលជារង្វង់សមត្ថកិច្ចរបស់រដ្ឋបាលតាមតំបន់ ។

ក្នុងរបបមជ្ឈការសុទ្ធសាធ មានតែការបែងចែកទឹកដីជាមណ្ឌលរដ្ឋបាលប៉ុណ្ណោះ។ បើមណ្ឌល រដ្ឋបាលណាមានទទួលពីអាជ្ញាធរកណ្តាលនូវអំណាចរំលែកខ្លះ មណ្ឌលនោះមានឈ្មោះហៅថា “មណ្ឌលរដ្ឋបាលវិសហមជ្ឈការ” ។

មណ្ឌលរដ្ឋបាល គ្មានបុគ្គលភាពគតិយុត្តិទេពីព្រោះមិនមែនជានីតិបុគ្គលសាធារណៈ ។ កិច្ចការទាំង ឡាយដែលធ្វើក្នុងមណ្ឌលរដ្ឋបាល ជាកិច្ចការទាំងអស់ហីយធ្វើក្នុងនាមរដ្ឋ ។ រដ្ឋជានីតិបុគ្គលសាធារណៈតែមួយគត់ ក្នុងប្រទេសទាំងមូល ក្នុងរបបមជ្ឈការ ទោះបីមាន វិមជ្ឈការក៏ដោយ ។

នៅប្រទេសបារាំង តំបន់ ( Region ) ខេត្ត ( department ) ស្រុក ( Arrondissment ) និង ឃុំ (Commune) ជាមណ្ឌលរដ្ឋបាលផង និងជាសមូហភាពដែនដីវិមជ្ឈការផង ។ចំណែកឯ “កង់តុង”គឺជាមណ្ឌលបោះឆ្នោតសំរាប់សមាជិកសភាខេត្ត (Concealers generous) មិនមែន ជាមណ្ឌលរដ្ឋបាលទេ ។ មណ្ឌលបោះឆ្នោត ជាមណ្ឌលដែលកំណត់ឡើងតាមច្បាប់បោះឆ្នោត គឺមិនមែនតាមច្បាប់គ្រប់គ្រងរដ្ឋបាលទេ ។

នៅប្រទេសកម្ពុជាសព្វថ្ងៃនេះ ក្រុង ខេត្ត ស្រុកខ័ណ្ឌ ឃុំ និងសង្កាត់ សុទ្ធតែជាមណ្ឌលរដ្ឋបាលទាំងអស់ ។

នៅថ្នាក់ឃុំ សង្កាត់ មាន”អាជ្ញាធរមូលដ្ឋាន” ដែលត្រូវបានបង្កើតឡើងតាមរយៈការបោះឆ្នោត ជ្រើសតាំងជាសាកល គឺក្រុមប្រឹក្សាឃុំសង្កាត់។ នៅថ្នាក់ស្រុក ក្រុង ខណ្ឌ និងថ្នាក់ខេត្ត រាជធានី គេបានដាក់អោយដំណើរការមន្ទីរ អង្គភាពរដ្ឋបាលដែលជាខ្សែរយៈបណ្តោយរបស់រដ្ឋបាលថ្នាក់ជាតិនៅតាមថ្នាក់នីមួយៗ ហើយកិច្ចការមន្ទីរ អង្គភាពទាំងនោះ ត្រូវបានសំរបសំរួលដោយតំណាងរបស់រាជរដ្ឋាភិបាលនៅតាមថ្នាក់ដែនដីរបស់ខ្លួន(អភិបាលខេត្ត រាជធានី និងអភិបាល ស្រុក ខណ្ឌ)។

ការគ្រប់គ្រងរដ្ឋបា់តាមបែបវិសហមជ្ឈការនៅប្រទេសកម្ពុជា គឺជាការគ្រប់គ្រងរដ្ឋបាល វិសហមជ្ឈការនៅក្នុងទស្សនទាននៃវិមជ្ឈការ។ ការគ្រប់គ្រងបែបនេះត្រូវបានគេយល់ថាមិនមានអ្វីជាការខុសឆ្គងទេ បើសិនជារាជរដ្ឋាភិបាលមិនគិតគូរទៅដល់រូបមន្តសម្របសម្រួល ដោយធ្វើការណែនាំខេត្ត រាជធានី ក្រុង ស្រុក ខណ្ឌ អោយសម្រេចបាននូវបេសកកម្មក្នុងនោះ គឺថារាជរដ្ឋាភិបាលអាចនិងបង្កើតអោយមានក្រុមប្រឹក្សាភិបាលខេត្ត រាជធានី ទទួលខុសត្រូវ ក្នុងការពិនិត្យ តាមដានការអនុវត្តគោលនយោបាយអភិវឌ្ឍន៍ខេត្ត រាជធានី ហើយដែលគោលនយោបាយនេះត្រូវអនុម័តពីក្រុមប្រឹក្សាភិបាលខេត្ត រាជធានី។

១.២-វិមជ្ឈការ

វិមជ្ឈការ ជាប្រព័ន្ធរដ្ឋបាលមួយ ដែលអនុញ្ញាតិអោយសមូហភាពដែនដី ឬ សេវាសាធារណៈ ធ្វើការគ្រប់គ្រងដោយខ្លួនឯង ក្នុងក្របខណ្ឌនៃការគោរពគោលការណ៍នីត្យានុកូលភាព ។ ប្រព័ន្ធនេះផ្តល់ ទៅអោយសមូហភាពដែនដី ឬសេវាសាធារណៈ នូវបុគ្គលិកលក្ខណៈគតិយុត្ត សាធារណៈស្វ័យភាពរដ្ឋបាល និងហិរញ្ញវត្ថុ ។

ការគ្រប់គ្រងបែបវិមជ្ឈការនេះ គឺតម្រូវអោយរដ្ឋប្រគល់អំណាចមួយចំនួនធំទៅអោយមូលដ្ឋាន សម្រេចកិច្ចការដោយខ្លួនឯងផ្ទាល់ មិនចាំបាច់ទទួលការអនុញ្ញាតពីអំណាចកណ្ដាលឡើយ ដោយគ្រាន់តែមានការត្រួតពិនិត្យមាននីត្យានុកូលភាពលើសេចក្តីសម្រេចពីរដ្ឋតែប៉ុណ្ណោះ។

១.២.១-អត្ថន័យនៃស្វ័យភាព

ស្វ័យភាព គឺជាការយោងទៅរកការផ្ទេរការសម្រេចចិត្តរបស់រដ្ឋាភិបាល នូវសិទ្ធិអំណាចគ្រប់គ្រង ឬទទួលខុសត្រូវអោយទៅស្ថាប័ន ឬអង្គការដែលស្ថិតនៅក្រោមការទទួលខុសត្រូវមិនផ្ទាល់ ឬពាក់កណ្តាលឯករាជ្យ។ ដែលស្ថាប័នទាំងនោះ អាចមានសិទ្ធិសម្រេចកិច្ចការមួយចំនួនក្នុងដែនដីសមូហភាពរបស់ខ្លួនដោយមិនមានការបង្គាប់បញ្ជារពីថ្នាក់លើសោះឡើយ ដោយគ្រាន់តែអោយ មានការត្រួតពិនិត្យតាមនីត្យានុកូលភាពលើសេចក្តីសម្រេចពីរដ្ឋតែប៉ុណ្ណោះ។

ក-ស្វ័យភាពគតិយុត្ត

វិមជ្ឈការដែនដី គឺជានីតិបុគ្គលសាធារណៈស្របច្បាប់គតិយុត្តព្រោះវិមជ្ឈការនេះកើតចេញពីការ បោះឆ្នោតដោយប្រជាពលរដ្ឋក្នុងមូលដ្ឋានរបស់ខ្លួន មិនមានការចាត់តាំងពីរដ្ឋាភិបាលទេ ដូចនេះ វិមជ្ឈការពិតជាមានស្វ័យភាពគតិយុត្តស្របច្បាប់មែន។បើយោងទៅតាម ព្រះរាជក្រមលេខ នស/រកម/០៣០១/០៥ ចចុះថ្ងៃទី១៩ ខែមីនា ឆ្នាំ២០០១ ស្តីពីវិមជ្ឈការដែនដី ដូចមាត្រា២ នៃ ព្រះរាជក្រមនេះ(ច្បាប់ស្តីពីការគ្រប់គ្រងរដ្ឋបាលឃុំ សង្កាត់) កំណត់ថា “ឃុំសង្កាត់ជានីតិបុគ្គល”។

ខ-ស្វ័យភាពអង្គការ

គ្រប់សមូហភាពដែនដី គឺត្រូវបានគ្រប់គ្រងដោយក្រុមប្រឹក្សាភិបាល ដែលបោះឆ្នោតឡើងដោយ ប្រជាពលរដ្ឋនៃសមូហភាពដែនដីនោះ ហើយដោយមានអង្គការប្រតិបត្តសម្រាប់ដឹកនាំអំណាចមូលដ្ឋាន ដែលទទួលបានពីការបែងចែករបស់រដ្ឋ។

គ-ស្វ័យភាពមុខងារ

ប្រព័ន្ធវិមជ្ឈការ គឺវាមានស្វ័យភាពពីអំណាចកណ្តាលយ៉ាងច្រើន ទាំងថវិការ ការបច្ចេកទេស គ្រប់គ្រង និងមុខងារ ដែលមុខងារនេះតម្រូវអោយសមូហភាពដែនដីបំពេញភារកិច្ចខ្លួនដោយភាពទទួលខុសត្រូវយ៉ាងខ្ពស់ ដោយមិនមានរងគំនាប ឬការស្តីបន្ទោសពីថ្នាក់លើនោះទេ អំណាចកណ្តាលគ្រាន់តែពិនិត្យមើលការអនុវត្តរបស់ថ្នាក់មូលដ្ឋានថាតើការធ្វើបែបនេះស្របតាមនីត្យានុកូលភាពតែប៉ុណ្ណឹងប៉ុណ្ណោះ។

១.២.២-វិសាលភាពនៃស្វ័យភាព

វិសាលភាពនៃប្រព័ន្ធវិមជ្ឈការនេះ មានអានុភាពទូទាំងឃុំ/សង្កាត់ ក្នុងប្រទេស ដែលទទួលអាណត្តិស្របច្បាប់ពីប្រជាពលរដ្ឋតាមរយៈការបោះឆ្នោត ក្នុងរយៈពេល៥ឆ្នាំម្តង ដើម្បីបំពេញតួរនាទីក្នុងការចាត់ចែង គ្រប់គ្រង រៀបចំផែនការឃុំ/សង្កាត់ ក្នុងគោលដៅអភិវឌ្ឈដែនដីរបស់ខ្លួន។

ក-ស្ថានភាពនៃការផ្ទេរសមត្ថកិច្ច

ការផ្ទេរសមត្ថកិច្ចពីថ្នាក់កណ្តាលមកថ្នាក់មូលដ្ឋាន ឬហៅថាវិមជ្ឈការ គឺជាការផ្ទេរសិទ្ធិសម្រេច កិច្ចការទៅក្នុងមូលដ្ឋានតាមរយៈការបោះឆ្នោត។ ជ្រើសរើសក្រុមប្រឹក្សាឃុំសង្កាត់ ដែលមាន រយៈពេល៥ឆ្នាំម្តង ចូលរួមដោយគណបក្សនយោបាយជាច្រើន ដែលតំណាងអោយឆន្ទៈនយោបាយផ្សេងៗពីគ្នា ដែលមានលក្ខណៈប្រជាធិបតេយ្យ។ បន្ទាប់ពីការបោះឆ្នោតបានបញ្ចប់សមាសភាពថ្មីនៃក្រុមប្រឹក្សាឃុំសង្កាត់ចូលកាន់តំណែងបំពេញតួរនាទីខ្លួន បំរើរពលរដ្ឋក្នុងមូលដ្ឋាន ស្របតាមច្បាប់ស្តីពីការគ្រប់គ្រងរដ្ឋបាលឃុំសង្កាត់ ដែលតម្រូវអោយរដ្ឋាភិបាលផ្តល់អំណាចមកថ្នាក់មូលដ្ឋាន។

ខ-អត្ថិភាពនៃការត្រួតពិនិត្យរបស់រដ្ឋ

រដ្ឋ ឬអំណាចកណ្ដាល មិនអាចចេះតែត្រួតពិនិត្យអ្វីបានទាំងអស់ លើអំណាចវិមជ្ឈការទេ បើគ្មានអត្ថបទច្បាប់ចែងច្បាស់លាស់ទេនោះ។ ក្នុងករណីមានច្បាប់ចែងច្បាស់លាស់ រដ្ឋ មិនអាចធ្វើការត្រួតពិនិត្យអោយហួសពីអ្វីដែលមានចែងក្នុងអត្ថបទនោះទេ។ ច្បាប់សភាអាច កំណត់ទំហំធំ ឬតូចនៃការត្រួតពិនិត្យរបស់រដ្ឋ ទៅតាមគោលនយោបាយវិមជ្ឈការរបស់រដ្ឋាភិបាល ដោយលទ្ធភាពយ៉ាងទូលាយ ប៉ុន្តែគេមិនតម្រូវអោយការត្រួតពិនិត្យនេះ ស្មើនឹងការត្រួតពិនិត្យរបស់ចៅហ្វាយនាយឡើយ ពីព្រោះបើពុំដូច្នោះទេ វាអស់មានអំណាចវិមជ្ឈការហើយ។

នៅប្រទេសកម្ពុជា “ច្បាប់ស្តីពីការគ្រប់គ្រងរដ្ឋបាលឃុំសង្កាត់” បានចែងក្នុងមាត្រា៥៨ ថា៖ “ក្នុងករណីក្រុមប្រឹក្សាឃុំសង្កាត់ណាធ្វើសកម្មភាពផ្ទុយពីរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ផ្ទុយនឹងនយោបាយ រដ្ឋាភិបាល រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងមហាផ្ទៃ ត្រូវសម្រេចរំលាយក្រុមប្រឹក្សាឃុំសង្កាត់នោះជាបន្ទាន់ ហើយត្រូវធ្វើការបោះឆ្នោតជ្រើសរើសក្រុមប្រឹក្សាឃុំសង្កាត់នោះឡើងវិញ ទៅតាមលក្ខខណ្ឌ ដូចមានចែងក្នុងច្បាប់នេះ និងច្បាប់ស្តីពីការបោះឆ្នោតជ្រើសរើសឃុំសង្កាត់”។

២, រដ្ឋសហព័ន្ធ

រដ្ឋសហព័ន្ធផ្សុំឡើងដោយរដ្ឋនានាជាច្រើន ហើយដែលមានឈ្មោះផ្សេងៗពីគ្នាដូចជា រដ្ឋក្នុងសហព័ន្ធ ឬរដ្ឋនៃរដ្ឋសហព័ន្ធ ដែលមានពហុលក្ខណៈនៃរដ្ឋមួយ(រដ្ឋធម្មនុញ្ញ សភា រដ្ឋាភិបាល តុលាការ)។ ក៏ប៉ុន្តែវាត្រូវបានដកហូតអធិបតេយ្យផ្ទៃក្រៅ(មិនមាននយោបាយ ការបរទេស) ហើយដែលសមត្ថកិច្ចត្រូវបានកំណត់ ព្រោះសមត្ថកិច្ចត្រូវបានបំពេញក្នុងវិធាន ដែលកំណត់ដោយរដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃរដ្ឋសហព័ន្ធ មានន័យថាអធិបតេយ្យផ្ទៃក្នុងរបស់រដ្ឋក្នុង សហព័ន្ធត្រូវបានរៀបចំអោយបានសមស្រប។

២.១-ស្វ័យភាពនៃរដ្ឋក្នុងសហព័ន្ធ

រដ្ឋក្នុងសហព័ន្ធទាំងឡាយស្ថិតនៅចំណុះអោយរដ្ឋសហព័ន្ធ ដោយមានការខ្វះខាតនូវធាតុផ្សុំ អធិបតេយ្យ ពោលគឺឯករាជ្យខាងក្រៅ ហើយអធិបតេយ្យផ្ទៃក្នុងមិនមែនមិនមានការបះពាល់ ពីរដ្ឋសហព័ន្ធឡើយ គឺរដ្ឋសហព័ន្ធដាក់តម្រួតពីលើបន្ថែមនូវអធិបតេយ្យរបស់ខ្លួនពីលើរដ្ឋក្នុង សហព័ន្ធនោះ តែទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយរដ្ឋសហព័ន្ធក៏មានស្វ័យភាពរបស់ខ្លួនមួយចំនួនដូចខាងក្រោមដែរ៖

២.១.១-ស្វ័យភាពរដ្ឋធម្មនុញ្ញ

រដ្ឋនីមួយៗក្នុងសហព័ន្ធ គឺមានរដ្ឋធម្មនុញ្ញផ្ទាល់ខ្លួនរបស់គេ ដូច្នេះការសម្រេចកិច្ចការ ផ្សេងៗដែលទាក់ទងនឹងរដ្ឋខ្លួន គឺខ្លួនត្រូវតែធ្វើ ដោយអនុលោមទៅតាមរដ្ឋធម្មនុញ្ញខ្លួន បើទោះបីជារដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃរដ្ឋខ្លួនមិនសមស្របទៅនឹងរដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃរដ្ឋដទៃទៀតក្នុងសហព័ន្ធក៏ដោយ មានន័យថារដ្ឋមួយៗនៃសហព័ន្ធមានសិទ្ធិអនុវត្តនូវរដ្ឋធម្មនុញ្ញរបស់ក្នុងសហព័ន្ឋជាអាទិភាពជាងរដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃសហព័ន្ធ។

២.១.២-ស្វ័យភាពការសម្រេច

រដ្ឋនីមួយៗនៃសហព័ន្ធមានសិទ្ធិសម្រេចគ្រប់កិច្ចការទាំងអស់ទាំងការបញ្ញត្តិច្បាប់ ការអនុវត្តច្បាប់ និងប្រព័ន្ធតុលាការ របស់ខ្លួនស្របតាមរដ្ឋធម្មនុញ្ញដែលខ្លួនបានចែង និងអនុលោមតាមធម្មនុញ្ញសហព័ន្ធ ដោយមិនមានការបង្ខំពីអំណាចសហព័ន្ធ ឬរដ្ឋដទៃទៀតក្នុងសហព័ន្ធសោះឡើយ។

២.១.៣-ស្វ័យភាពការគ្រប់គ្រង

ក្នុងរដ្ឋសហព័ន្ធនីមួយៗតែងមានសភា រដ្ឋាភិបាល និងប្រព័ន្ធយុត្តាធិការ ដូច្នេះវាមានន័យថាវាមិនមានប្រតិបត្តិការដោយខ្លួនឯង ចាត់ចែងអំណាច ធនធានសេដ្ឋកិច្ច និងវិស័យផ្សេងៗទៀតដោយខ្លួនឯង លើកលែងតែ កិច្ចការបរទេស ការការពារជាតិ ពន្ធគយ រូបិយវត្ថុ និងទូរគមនាគមន៍។

២.២-ការចូលរួមរបស់រដ្ឋក្នុងសហព័ន្ធ

រដ្ឋក្នុងសហព័ន្ធបានចូលរួមយ៉ាងច្រើនក្នុងកិច្ចការសហព័ន្ធទាំងផ្នែកអង្គការនីតិបញ្ញត្តិ អង្គការនីតិប្រតិបត្តិ និងនៅរាល់មានការកែប្រែរដ្ឋធម្មនុញ្ញសហព័ន្ធជាដើម។

២.២.១-ការចូលរួមរបស់រដ្ឋក្នុងសហព័ន្ធក្នុងអង្គការនីតិបញ្ញត្តិរដ្ឋសហព័ន្ធ

រដ្ឋសហព័ន្ធបានចូលរួមក្នុងការតាក់តែងច្បាប់របស់សហព័ន្ធ តាមរយៈសភារដ្ឋសហព័ន្ធ គឺសភាទាំងពីរថ្នាក់៖

-សភាមួយក្នុងចំណោមសភាទាំងពីរ ជាតំណាងប្រជាជាតិក្នុងដែនដីរបស់ខ្លួន ដោយគ្មានការ បែងចែករវាងរដ្ឋក្នុងសហព័ន្ធ(នៅសហរដ្ឋអាមេរិកគឺសភាតំណាង)។

-សភាមួយទៀតក្នុងចំណោមសភាទាំងពីរ ត្រូវបានផ្សុំឡើងពីអ្នកតំណាងទាំងឡាយនៃរដ្ឋក្នុងសហព័ន្ធ។គ្រប់រដ្ឋនីមួយៗមានសិទ្ធិស្មើគ្នាក្នុងការបោះឆ្នោត ដើម្បីជ្រើសតំណាងស្របច្បាប់ របស់ខ្លួន ដែលអ្នកតំណាងទាំងនោះត្រូវបានជ្រើសរើសដោយប្រជាពលរដ្ឋ និងពីដែនដីរបស់ខ្លួន(នៅសហរដ្ឋអាមេរិកគឺព្រឹទ្ធសភា)។

ជាទូទៅដូចគ្នានេះដែរ សភាទាំងពីរថ្នាក់មានសិទ្ធិដូចគ្នាក្នុងការតាក់តែងច្បាប់។ រដ្ឋក្នុងសហព័ន្ធ ទាំងឡាយអាចរារាំងដោយប្រាប់ទៅសភានៃអ្នកតំណាងរបស់ខ្លួនចំពោះច្បាប់សហព័ន្ធដែលនិង មិនបំរើផលប្រយោជន៍របស់ខ្លួន។

២.២.២-ការចូលរួមរបស់រដ្ឋក្នុងសហព័ន្ធក្នុងអំណាចធម្មនុញ្ញសហព័ន្ធ

រដ្ឋសហព័ន្ធទាំងឡាយបានចូលរួមសហព័ន្ធក្នុងផ្នែកធម្មនុញ្ញមានដូចជា ការកែប្រែច្បាប់ផ្សេងៗ នៃសហព័ន្ធ ការកសាងច្បាប់ថ្មីៗដើម្បីបំរើផលប្រយោជន៍ពលរដ្ឋខ្លួនអោយមានបច្ចុប្បន្នភាព ចូលរួមក្នុងផ្នែកសេដ្ឋកិច្ច ចែករំលែកធនធានរបស់ខ្លួនដែលសំបូរទៅផ្គត់ផ្គងរដ្ឋដទៃទៀតក្នុងសហព័ន្ធជាមួយគ្នា។

២.៣-ការត្រួតគ្នានៃរដ្ឋសហព័ន្ធ

រដ្ឋនីមួយៗនៃសហព័ន្ធអាចមានសិទ្ធស្វ័យភាពក្នុងការសម្រេចកិច្ចការពីគ្នាខ្លះក៏ពិតមែន ប៉ុន្តែនៅក៏មានបញ្ហាមួយចំនួនក៏ត្រូវតែអោយមានការទទួលការពិគ្រោះយោបល់ និងអនុញ្ញាតិពីសហព័ន្ធ ជាមុនសិនដែរ នេះបង្កើតអោយមានការត្រួតពិនិត្យគ្នាទៅវិញទៅមក ដែលជាហេតុនាំអោយកិច្ចការសហព័ន្ធកាន់តែមានប្រសិទ្ធភាពផងដែរ។

សេចក្តីសន្និដ្ឋាន៖

កិច្ចការស្រាវជ្រាវនេះបានបង្ហាញចំណុចខ្លះៗនៃទម្រង់រដ្ឋ ដែលមានពីរប្រភេទ គឺរដ្ឋទោលដូចជាប្រទេសកម្ពុជាជាដើម និងរដ្ឋសហព័ន្ធ ដូចជាប្រទេសអាមេរិក រុស្សី អូស្រ្តាលី កាណាដា ឥណ្ឌា ប្រេស៊ីល ជាដើម និងប្រព័ន្ធដឹកនាំរដ្ឋតាមរបបវិសហមជ្ឈការ និងរបបមជ្ឈការ ដែលជា ប្រទេសភាគច្រើនក្នុងលោកកំពុងប្រកាន់យក។ ក្រោយមេរៀននេះយើងនឹងបានដឹងអំពីគុណវិបត្តិ និងគុណសម្បត្តិនៃប្រព័ន្ធដឹកនាំតាមបែបវិមជ្ឈការ និងវិសហមជ្ឈការ នៅប្រទេសកម្ពុជាយើង ឯរដ្ឋសហព័ន្ធវិញ យើងនឹងបានឃើញកាន់តែច្បាស់ពីរបៀបរបបគ្រប់គ្រងបែបសហព័ន្ធ សមាសភាពរដ្ឋជាសមាជិក និងស្វ័យភាពខាងរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ការសម្រេច និងបែបផែននៃការគ្រប់ គ្រង ក្នុងប្រព័ន្ធនីតិបញ្ញត្តិ នីតិប្រតិបត្តិ និងយុត្តាធិការ៕

*ឯកសារយោង៖

នីតិរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ដោយលោកជឹង ផេងស្រួយ

នីតិរដ្ឋបាលទូទៅ ដោយលោកបណ្ឌិត សាយ បូរី

វិមជ្ឈការ និង វិសហមជ្ឈការ ដោយលោក កៅ មុយថង

*គ្រូឧទ្ទេស៖ ជីង ផេងស្រូយ

*ស្រាវជ្រាវដោយសមណនិស្សិត អ៊ិន សុឃួន

*ផ្សាយបន្តដោយ៖ Klart Dean